İSTAVRİT BALIĞI

İstavrit balığı denizlerimizde bolca bulunan sakin lezzetli , kılçıklı, tavası, ızgarası, buğulaması yapılan, sürüler halinde yaşayan bir göç ve pelajik bir deniz balığıdır.

Denizlerimizde Latince adları olarak, Trachurus meditterenaeus(Karagöz istavrit) ve, Trachurus trachurus (Marmara ve Karadeniz istavriti) olarak bilinen ve bilimsel adlarıyla tanımlanan iki çeşidi bulunmaktadır. Ayrıca balıkçılar arasında Patlak göz olanı da bilhassa Marmara denizinde bulunmaktadır.

İstavrit balığının küçüklerine “kıraça” denilmektedir. Denizlerimizde hamsiden sonra en fazla bulunan istavrit balığı yazın ılıman denizlerin kıyılarında, Kışın ise 50 kulaç derinliğe kadar olan deniz diplerinde yaşayabilmektedir.

İstavrit balığının gövdesi yanlardan basık ve füze şeklindedir. Ağzı ise ufak olmasına rağmen açılınca körük biçimini almaktadır.

Dişleri lüfer gibi kesici olmayıp yumuşaktır diyebiliriz. İstavrit balığının kefal veya hamsi gibi pulları yoktur. Kendine has derisi mevcuttur. İki adet sırt yüzgeci , Anüs yüzgecinin önünde de iki adet ufak dikeni bulunmaktadır. Bu dikenler bilhassa çapari ile balık avlarken elinize batabilirler. İstavrit balıklarının sırtları yeşilimsi, koyu gri, yan tarafları açık gri ve karın kısmı ise beyaz renktedir.

Nisan ayından itibaren Marmara denizinden Karadeniz’e doğru göç ederler . Bu göç Temmuz ayına kadar devam eder. Yumurtlarlar ve Plankton ve balık yavruları ile beslendikten sonra Aralık ayından itibaren yine boğazı takiben Marmara denizinin her tarafına yerleşirler. Bu göç esnasında küçük balıkçılar ve sahilden çapariler ile bolca avlanırlar.

Bu tür istavritler, yumurtasının bir kısmını Marmara’da, bir kısmını da Karadeniz’de dökerler. Yumurtadan çıkan yavruların boyları 3cm.kadar olup, 10 mm boya eriştiklerinde yüzgeçleri gelişir. 2 yıl sonunda istavrit balığı ideal boyu olan 13-15cm.’ye ulaşabilmektedir.

1380 sayılı su ürünleri kanununun 2/1 nolu sirkülerinin 15.maddesinde de belirtildiği gibi avlanması gereken minimum boy uzunlugu 13cm.dir. Bu boyun altında avlanması yasaktır ve cezası vardır. Ancak gırgır gemileri günlük masraflarını kurtarabilmek adına küçük büyük demeden istavrit balığını katletmektedirler. Yasalar olmasına rağmen bir denetleme sistemi de olmasına rağmen görevini yapan maalesef ortalarda görünmemektedir. Tutulacak balığa KOTA da konmadığından tonlarca miktarda ve binlerce kasalarda istavrit balığı adeta yok edilmekte ve telef edilmektedir. Bilhassa Marmara denizinde katliam yaşanmaktadır.

2008/2009 döneminde tutulan küçük boydaki istavritlerin daha doğrusu kıraçaların haddi hesabı yoktur. Ve de yumurtlama döneminde de avlanmaya devam edilmiştir. Bu da yetmiyormuş gibi balıkçılık sezonu 15 Nisan’da bitmesi gerekirken,15 gün daha uzatılarak 1 Mayıs’a uzatılmış ve böylece istavritin nesli adeta yok edilmeye çalışılmıştır.

İstavrit balığının av sezonu , palamut balığı gibi 1 Eylül’de açılmakta ve 15 Nisan’da sona ermektedir. Bu süreç zarfında bu balık büyük gırgır motorları tarafından önce Karadeniz de ve ardından da Marmara denizi’nde avlanmaktadır. Ancak istavrit balığının avlanması için kullanılacak ağın göz açıklık mesafesi Sirkülerde 14mm olarak belirtilmiş olmasına karşın, bazı gırgır gemileri daha ufak gözlü 9 mm olan hamsi ağlarını kullanarak istavritin yavrularını da yakalayarak adeta soy kırım yapmaktadırlar..

İstavrit balığı aynı zamanda istavrit ağları ile de küçük sandal balıkçıları tarafından da avlanmaktadır. Bunun yanında beyaz Martı tüyünden yapılmış olan 12 iğneli çaparilerle de amatör olarak da avlanmaktadırlar.

Tutulan İstavrit balığı 13 kiloluk tahta kasalarda nakliye yapılmakta ve balık halinde kasa olarak satışa sunulmaktadır.

Kümeler halinde yaşayan ve de kümeler halinde göç eden istavritlerin düşmanları ise: Palamut, uskumru, Yunuslar, Lüfer, Toriklerdir. Büyük balık küçük balığı yutar deyimi de buradan kaynaklanmaktadır…

Kaynak: Kimya Mühendisi: Nuri Deniz